در سومین نشست کانون تفکر اقتصاد و نخستین رویداد «اقتصاد از قاب کتاب» که در اتاق بازرگانی یزد برگزار شد، فرهاد نیلی اقتصاددان و مدرس دانشگاه با تشریح محورهای کتاب «ابرتهدیدها» اثر نوریل روبینی، این اثر را «زنگ خطر» و هشداری جدی برای سیاستگذاران دانست و تأکید کرد: پیشبینی در اقتصاد برای ایجاد نگرانی و جلوگیری از بحران است، نه ناامید کردن جامعه!
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی یزد؛ فرهاد نیلی اقتصاددان و مدرس دانشگاه، با اشاره به کتاب ابرتهدیدها اثر نوریل روبینی در تحلیل آینده اقتصاد جهانی، این اثر را فرصتی برای بازخوانی نوعی نگاه کلان و هشداردهنده به اقتصاد دانست.
از پیشبینی بحران ۲۰۰۸ تا «ابرتهدیدها»
نیلی با بیان اینکه کتاب بهانهای برای مرور یک رویکرد متفاوت به اقتصاد بود، گفت: نوریل روبینی در دل یک مهاجرت متولد شده است؛ خانوادهاش ایرانیتبار هستند، او دوران تحصیل را در ایتالیا گذراند و بعدها در آمریکا دکتری اقتصاد خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد و پس از دوره دکتری در نهادهایی مانند بانک جهانی، صندوق بینالمللی پول، وزارت خزانهداری آمریکا و شورای مشاوران اقتصادی رئیسجمهور فعالیت داشت و سپس وارد بخش خصوصی شد و شرکت مشاوره مدیریت خود را در نیویورک تأسیس کرد.
وی ادامه داد: تا سال ۲۰۰۶ او چهرهای کمتر شناختهشده بود، اما زمانی که در صندوق بینالمللی پول پیشبینی فروپاشی نظام مالی جهانی را مطرح کرد، این هشدار، جدی گرفته نشد. یک سال بعد، بحران مالی جهانی رخ داد و پیشبینی او به واقعیت پیوست.
نیلی افزود: از آن زمان، روبینی بهعنوان اقتصاددان هشداردهنده شناخته شد؛ کسی که سناریوهای سخت و گاه تلخ را پیشبینی میکند. در سال ۲۰۲۱ او کتاب ابرتهدیدها را منتشر کرد و در آن ده تهدید کلان برای اقتصاد جهانی را مطرح کرد؛ تهدیدهایی که مرز نمیشناسند و دیر یا زود همه کشورها را تحتتأثیر قرار میدهند.
بهترین پیشبینی آن است که محقق نشود
این مدرس دانشگاه با اشاره به اهمیت توجه به این هشدارها اظهار داشت: در خوشبینانهترین حالت باید این کتاب را بدترین سناریوی محتمل دانست. روبینی زنگ خطر را به صدا درآورده و ما باید آن را جدی بگیریم. نمونه قابل توجه آن، پیشبینی او درباره تنشهای اخیر میان ایران و اسرائیل بود که سال ۲۰۲۱ مطرح کرد و اکنون در سال ۲۰۲5 شاهد تحقق آن هستیم.
وی تأکید کرد: صحبت از تهدیدها به معنای ناامیدی نیست، اگر خطر باورپذیر شود، انرژی جامعه صرف کاهش احتمال وقوع آن خواهد شد. بهترین پیشبینی آن است که محقق نشود؛ یعنی چنان آگاهی ایجاد کند که جامعه برای جلوگیری از آن اقدام کند، ما باید سطح هوشیاری جمعی را بالا ببریم و این کتاب میتواند یکی از ابزارهای این بیداری باشد.
وظیفه اقتصاددان، هوشیار نگه داشتن سیاستگذار است
فرهاد نیلی در ادامه سخنان خود در سومین نشست کانون تفکر اقتصاد و نخستین رویداد «اقتصاد از قاب کتاب» با تأکید بر ضرورت جدی گرفتن هشدارهای کلان اقتصادی گفت: مسائل سیاسی و اقتصادی از جنس موضوعاتی نیستند که چند سال صبر کنیم و بگوییم فلان پیشبینی اشتباه بود. نمونه روشن آن تغییرات اقلیمی است، ما در ایران تا سالها تصور میکردیم مسئله تغییر اقلیم موضوعی لوکس و دور از ماست، در حالی که همزمان وارد دورههای برگشتناپذیر کمآبی، فرونشست و آلودگی هوا شدیم و امروز با مسئله مهمتری مانند بحران جمعیت روبهرو هستیم.
وی با اشاره به جایگاه اقتصاددان در نظام تصمیمسازی افزود: در اقتصاد نه غیبگویی میکنیم و نه پیشگویی؛ پیشبینی میکنیم تا سیاستگذار نگران شود و برای جلوگیری از بحران اقدام کند. وظیفه اقتصاددان این است که سیاستگذار را هوشیار نگه دارد، مثلاً نگذارد تورم از ۴۰ درصد بالاتر رود، نسبت بدهیهای دولت از تولید ناخالص ملی فراتر برود یا رشد اقتصادی دو فصل متوالی منفی شود. این همان نقش «زنگ خطر» است که باید بهموقع زده شود.
غفلت از روندهای کندرو، گرفتار شدن در بحران
نیلی با اشاره به پیشبینیهای نوریل روبینی گفت: هیچیک از هشدارهای روبینی که در کتاب ابرتهدیدها آورده شده از روند واقعی دنیا دور نیست، ازقضا بسیاری از تحلیلهای او طی چهار سال گذشته محقق شده است و هنوز هم در دانشگاهها و مجامع اقتصادی دنیا دعوت میشود. این کتاب ده ابرتهدید را که جهان و ساکنان آن را تحت تأثیر قرار میدهد بررسی کرده است؛ تهدیدهایی که از مرز کشورها عبور میکنند و تنها زمان رسیدن آنها به هر منطقه متفاوت است.
وی با تأکید بر اینکه سطح تهدیدها فراتر از نگرانیهای فردی یا ملی است، گفت: اکنون جهان با خطرهایی مواجه است که ابعاد جهانی دارند؛ از گرمایش زمین گرفته تا بحران آب و تغییرات جمعیتی؛ میانگین گرمایش جهانی حدود 7/1 درجه است، اما در خاورمیانه این میزان به حدود ۴ درجه رسیده که این خود یعنی کاهش شدید زیستپذیری منطقه و تشدید بحران آب!
این اقتصاددان با اشاره به روند سالمندی جمعیت ایران پیش از دستیابی به سطح توسعهیافتگی افزود: ما در حال حرکت به سمت جامعه سالمند هستیم در حالی که زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی لازم را برای آن آماده نکردهایم.
وی در سخنانش نوع نگاه بلندمدت کتاب را برای سیاستگذاران ضروری دانست و افزود: اقتصاد سه سطح تحلیل دارد؛ تحلیل کوتاهمدت بازارها، تحلیل میانمدت بودجه و چرخههای تجاری و تحلیل بلندمدت روندهای کندرو مانند جمعیت، محیطزیست، بدهی و رشد. سیاستگذاران معمولاً از این روندهای آرام و تدریجی غافل میمانند، زیرا اثرات آنها در لحظه دیده نمیشود اما در طول زمان ساختار اقتصادی و اجتماعی را دگرگون میکند.
وی گفت: هشدار دادن سیاهنمایی نیست، آگاهیبخشی است. روندهای کندرو اگر نادیده گرفته شوند، ما را غافلگیر میکنند، وظیفه ما این است که قبل از رسیدن بحران، به آن فکر کنیم.
وی با تأکید بر اینکه بخش مهمی از هشدارهای نوریل روبینی در کتاب «ابرتهدیدها» همچنان معتبر است، افزود: با اینکه کتاب در سال ۲۰۲۱ منتشر شده، روندهای جهانی نشان میدهد بسیاری از پیشبینیهای او دور از واقعیت نبوده است. از تغییرات اقلیمی گرفته تا تحولات سیاسی و خطرات ژئوپلیتیک، همگی امروز در جهان قابل مشاهدهاند.
نیلی گفت: ما در ایران سالها تغییرات اقلیمی را یک پدیده لوکس میدانستیم، اما اکنون درگیر روندهای برگشتناپذیری همچون کمآبی، فرونشست زمین و کاهش زیستپذیری سرزمین هستیم. اینها تهدیدهایی است که مستقیماً به زندگی و اقتصاد ما مرتبطاند.
دولت بدهکار و مصرف منابع نسل آینده
وی با اشاره به فصل نخست کتاب درباره بدهی دولتها توضیح داد: دولت بدهکار یعنی مصرف منابع نسلهای آینده برای رفاه نسل حاضر. بدهی سه پیامد دارد: از منابع امروز برای جبران گذشته مصرف میکند؛ به نرخ بهره بسیار حساس است و توان تولیدی اقتصاد را تضعیف میکند. زمانی که نسبت بدهی از تولید ناخالص داخلی بالا برود، کشور در معرض بحران ورشکستگی قرار میگیرد.
نیلی با بیان اینکه ایران هنوز به آستانه خطر بدهی نرسیده اما ظرفیت بدهکار شدن هم ایجاد نکرده، تأکید کرد: دیسیپلین مالی شرط حفظ ثبات اقتصادی است. گزارش عملکرد بودجه و پیگیری تفریغ بودجه باید جدی گرفته شود تا روشن باشد کشور با چه میزان بدهی اداره میشود.
وی در ادامه به ناکارآمدی ساختاری بهعنوان محور فصل دوم کتاب اشاره کرد و گفت: هیچ نسخهای برای نجات اقتصاد ایران بدون کارآمد کردن شرکتهای دولتی وجود ندارد. ما هزینه ناکارآمدی این شرکتها را از جیب مردم پرداخت میکنیم. در دنیا بنگاههای ناکارا ورشکست میشوند؛ اما در ایران باقی میمانند و هزینهشان را کل جامعه میپردازد.
بمب ساعتی جمعیت؛ سالمندی پیش از توسعهیافتگی
نیلی فصل سوم کتاب را بمب ساعتی جمعیت توصیف کرد و هشدار داد: مسئله سالمندی جمعیت قبل از توسعهیافتگی، خطر بزرگی است که بهسرعت به ما نزدیک میشود. میانه سنی جمعیت ایران از ۳۵ سال گذشته و احتمال دارد تا سال ۱۴۱۰ از ۴۰ سال عبور کند. این یعنی زوجهایی که خود تک فرزند هستند باید چهار والد سالمند را نیازسنجی و نگهداری کنند؛ درحالیکه بار تکفل، بهرهوری و توان صندوقهای بازنشستگی همزمان در حال کاهش است.
وی افزود: این روندها آرام و تدریجیاند اما پیامدهای آن بسیار عمیق است. سیاستمدار معمولاً به پدیدههای تدریجی بیتوجه است اما وقتی متوجه میشود که زمان مداخله بسیار دیر شده است. کار ما این است که قبل از آن لحظه هشدار بدهیم.
نیلی در پایان تأکید کرد: کتاب ابرتهدیدها صرفاً یک روایت بدبینانه نیست؛ دعوتی است برای دیدن تهدیدها پیش از آنکه به بحران تبدیل شوند.
وی ادامه داد: به طور متوسط امید به زندگی زنان حدود دو سال بیشتر از مردان است، از طرفی سن ازدواج زنان معمولاً سه تا چهار سال کمتر از مردان است. افزایش امید به زندگی بدین معناست که دوره اتکا به مستمری و حمایتهای اجتماعی در بین زنان حدود شش سال بیشتر از مردان است. دورهای که اگر ساختار بازنشستگی آماده نباشد، بسیار سخت و فشارآور خواهد بود.
نیلی توضیح داد که این موضوع در کشورهایی مثل ژاپن، هرچند چالشزا، اما قابل مدیریت است؛ چون ژاپن توسعهیافته است و درآمد سرانه بالا دارد. اما آنچه برای ما نگرانکننده است این است که ایران در حال نزدیک شدن به میانسالی جمعیت پیش از رسیدن به مرحله توسعهیافتگی است، این یعنی جامعه ما پیر میشود، اما هنوز زیرساختهای رفاهی، اقتصادی، بازنشستگی و اشتغال ما به سطحی نرسیده که بتواند این بار را تحمل کند.
وی افزود: یکی از خطرناکترین اتفاقها این است که حل این مسائل همیشه به آینده موکول میشود. هر نسل میگوید نسل بعدی درست میکند. در حالی که این مکانیزم، مکانیزم فرو رفتن آهسته در باتلاق است.
به گفته او، سیاستهایی مانند وام ازدواج یا وام فرزندآوری در دنیا کارساز نیستند، هیچ زوجی با گرفتن وامی که ارزش واقعیاش سالبهسال آب میرود، تصمیم به بچهدار شدن نمیگیرد. بچهدار شدن نیازمند اطمینان به آینده، کیفیت خدمات بهداشتی، آموزشی، رفاهی و ثبات اقتصادی است. نه یک محرک مالی کوتاهمدت!
نیلی در این بخش به سخنرانی یکی از اقتصاددانان برجسته که بهتازگی جایزه نوبل گرفته اشاره کرد و گفت: او خطاب به مسئولان کرهجنوبی گفت: اگر توسعهیافتهاید و جمعیتتان در حال پیری است، دیر یا زود باید راهی برای حفظ تعادل جمعیت پیدا کنید. اما ایران هنوز توسعهنیافته است و اگر همزمان با پیر شدن جمعیت، توسعه رخ ندهد، بحران بسیار جدی میشود.
گسست نسلی؛ یک واقعیت جهانی
وی سپس به موضوع «گسست نسلی» پرداخت؛ پدیدهای که فقط مختص ایران نیست. نیلی گفت: نسلهایی که از میانه دهه ۹۰ به بعد به دنیا آمدهاند، در یک مدرسه جهانی تحت عنوان شبکههای اجتماعی تربیت میشوند. ارتباط آنها با دوستان مجازیشان در کشورهای دیگر، گاهی نزدیکتر از ارتباطشان با خانواده و همسایه است. ارزشها، سبک زندگی، آرزوها و دغدغههایشان با نسلهای قبل متفاوت است. این موضوع ربطی به ضعف تربیتی یا اخلاقی ندارد؛ یک روند جهانی است.
با رشد فناوری، ترجمه همزمان متون و گفتار، فاصله فرهنگی کشورها بسیار کم میشود. نسل جدید جهان را بدون مرز تجربه میکند. بنابراین، انتظار اینکه نسل جدید همان میزان وابستگی به سنتها، فرهنگ ملی یا میراث گذشته داشته باشد، واقعبینانه نیست.
کاهش «زیستپذیری» سرزمین و خطر مهاجرت اجباری
وی ادامه داد: وقتی شما آب و خاک و دمای مناسب نداشته باشید، عملاً سکونتپذیری یک سرزمین کاهش پیدا میکند، این فصل دهم کتاب، تحت عنوان «زیستپذیری»، هشدار میدهد که مسئله فقط گرم شدن زمین نیست؛ مسئله جابهجایی الگوهای زندگی انسان است. یعنی ممکن است نقشه جمعیتی کشورها به هم بخورد. مناطقی که هزاران سال محل زندگی بودهاند، کمکم تخلیه شوند و جمعیت به چند نقطه محدود و زیستپذیر منتقل شود.
برای ما در ایران، این موضوع خیلی جدی است. ما الان در میانه این بحران هستیم. خشک شدن تالابها و سفرههای زیرزمینی، فرونشست زمین، گرد و غبار، افت کیفیت خاک و افزایش دما، همه یعنی فشار روی امکان ماندن انسان در بخشهایی از فلات ایران. ممکن است در آینده، به جای اینکه مهاجرت یک انتخاب باشد، تبدیل شود به اجبار؛ مردمان بخشهایی از شرق و جنوب و مرکز، ناچار شوند به شمالغرب و شمال کشور مهاجرت کنند. این یعنی تغییرات عظیم در اقتصاد، سیاست، امنیت و سبک زندگی.
نیلی با اشاره به پیوند مستقیم زیستپذیری سرزمین با توسعه اقتصادی گفت: وقتی صنعت ندارید، اشتغال ندارید و وقتی اشتغال نباشد، مهاجرت جمعیت اتفاق میافتد. وی افزود که اهمیت موضوع زیستپذیری در حدی بوده که از سال ۲۰۲۳ به بعد، این مفهوم به یکی از شعارهای اصلی بانک جهانی تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه ایران از جمله کشورهایی است که شاخصهای زیستپذیری در آن «بهشدت کاهش یافته» گفت: بخشی از این آسیبها قابل بازگشت است، اما بخشی دیگر متأسفانه غیرقابل بازگشت شده و کتاب روبینی نیز به این موضوع اشاره دارد.
نیلی در ادامه به بخش پایانی کتاب «ابرتهدیدها» پرداخت و تصریح کرد: سؤال این است که آیا میشود از این وضعیت جلوگیری کرد یا نه. پاسخ کتاب کمی بدبینانه است؛ اما روبینی نگفته که ما حتماً وارد فاجعه میشویم. او میگوید ممکن است وارد فاجعه شویم؛ یعنی باید هوشیار باشیم.
نیلی ادامه داد: به نظرم این کتاب میتواند برای سیاستگذار همان کاری را بکند که اقتصاددان باید انجام دهد؛ یعنی سیاستگذار را نگران کند. اگر حتی یک شب خواب از چشم تصمیمگیر گرفته شود و او فردا با هوشیاری بیشتری تصمیم بگیرد، این هشدار ارزش خودش را دارد.
کانون تفکر اقتصاد یزد؛ بازوی تحلیلی دانشگاه و اتاق بازرگانی در تصمیمسازی اقتصادی
حبیب انصاری سامانی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه یزد و دبیر علمی کانون تفکر اقتصاد نیز در این نشست به تشریح هدفگذاریها و روند فعالیت این کانون پرداخت.
انصاری سامانی با اشاره به ساختار سهجانبه کانون تفکر اقتصاد گفت: این کانون با همراهی دانشگاه یزد و اتاق بازرگانی و با حضور سه گروه اصلی شامل دانشگاهیان، فعالان اقتصادی و صنعتگران و همچنین بخش دولتی و تصمیمگیران تشکیل شده است. این ترکیب به گونهای طراحی شده که کانون نقش بازوی فکری و تحلیلی برای دانشگاه و اتاق بازرگانی را ایفا کند.
وی افزود: هدف ما این است که مسائل و چالشهایی را که در ساختار اجرایی کشور وجود دارد و میتواند اقتصاد را تحت تأثیر قرار دهد، مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم. در پایان هر دوره از جلسات نیز بیانیههایی تدوین و منتشر میشود که علاوه بر ارسال به رسانهها، در اختیار مسئولان و تصمیمسازان قرار میگیرد تا در فرآیند سیاستگذاری مورد توجه قرار گیرد.
دبیر علمی کانون تفکر اقتصاد در بخش دیگری از سخنان خود درباره کتاب ابرتهدیدها اثر نوریل روبینی که موضوع نشست کتابخوانی این رویداد بود، گفت: نکته جالب برای من این است که نویسنده، ریشهای ایرانیتبار دارد و در کنار نگاه اقتصادی، رویکردی بسیار کلان و چندبعدی به اقتصاد جهان ارائه میدهد. او متغیرهایی مانند جمعیت، محیطزیست و سایر عوامل غیراقتصادی را در تحلیل خود دخیل کرده و به اقتصاددانان دیدگاهی گستردهتر از ابعاد صرفاً اقتصادی میدهد.
انصاری سامانی ادامه داد: این کتاب میتواند برای سیاستگذاریهای میانمدت و بلندمدت راهبردی باشد. از عنوان کتاب نیز مشخص است که روبینی آیندهای همراه با مخاطرات و تهدیدهای جدی را پیشبینی میکند و همین موضوع اهمیت مطالعه و توجه به پیامهای کتاب را افزایش میدهد.
اخبار مرتبط
دیدگاه ها توسط مدیر سایت بسته شده اند.